Η θεματική της εφετινής έκθεσης παραπέμπει στην εγγενή ταυτότητα του Μουσείου το οποίο, εξ ορισμού, είναι χώρος διατήρησης και προβολής της μνήμης.

Στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Πόρου, παρουσιάζεται μία μικρή ενότητα επιζωγραφισμένων έργων του καλλιτέχνη Κώστα Πανιάρα. Τα έργα αυτά λειτουργούν ως προσωπικά σχόλια στα εκθέματα του Μουσείου. Διαφαίνεται η «Αμφιθυμία της Μνήμης» του, η οποία δηλώνει και πραγματεύεται την αμφισημία της Ιστορίας.

Ως Έλληνας καλλιτέχνης, ο Κώστας Πανιάρας προσπαθεί να διαχειριστεί μια υπερμεγέθη πολιτισμική κληρονομία, το φορτίο ενός μακρού παρελθόντος. Η αφετηρία των έργων του είναι τα συχνά κακοποιημένα γύψινα αντίγραφα των συμβόλων της Αρχαιότητας• αφορμάται, όμως, και από τα αυθεντικά αρχαιολογικά μουσειακά εκθέματα. Επεμβαίνει αδιακρίτως σε όλα αυτά: τα επιζωγραφίζει, τα διχοτομεί, τα πολλαπλασιάζει. Καθιστά σαφή, ευκρινή και αναγνωρίσιμη την θεματική της ιστορικής μνήμης και τις συνέπειές της.

Η επιλογή των έργων του Κώστα Πανιάρα για το Αρχαιολογικό Μουσείο του Πόρου βασίζεται κατ’ αρχήν στο «αρχαιολογικό» τους ενδιαφέρον• ταυτοχρόνως, όμως, εστιάζεται στην επεξεργασία της μνήμης, συλλογικής και προσωπικής, η οποία συχνά γίνεται και τυραννική. Η «Αμφιθυμία της Μνήμης» του καλλιτέχνη αντανακλάται στις «αναπαραστάσεις» των επιλεγμένων συμβόλων, στις οποίες τα αντίγραφα άλλοτε πολλαπλασιάζονται (Η Μνήμη της Νύχτας, 1984 ) και άλλοτε διχοτομούνται (Μέρα και Νύχτα, 1984). Εκφράζεται, έτσι, η επιθυμία για μια υπερήφανη εθνική συνέχεια, αλλά και η ανάγκη για απελευθέρωση από το βάρος της Ιστορίας.

Η σχέση και ο διάλογος του Κώστα Πανιάρα με τον αρχαίο κόσμο είναι στοιχεία τα οποία χαρακτηρίζουν την δουλειά του επί πολλές δεκαετίες. Εμφανίζονται αναπάντεχα• επί παραδείγματι, το «Πακέτο με Άγνωστο Παραλήπτη», ένα χάρτινο ταχυδρομικό κουτί με κόκκινο εσωτερικό, περιέχει ένα αντίγραφο της κεφαλής της Υγείας. Το έργο αυτό, ένα από τα τελευταία πριν από τον θάνατό του καλλιτέχνη το 2014, υποδεικνύει την φύση τού προσωπικού του προβληματισμού.

Επιπλέον, ειδικά στα πρόσφατα έργα του, παρουσιάζονται σύγχρονοι προβληματισμοί σχετικά με την μοναδικότητα και το ανεκτίμητο του έργου τέχνης• πώς, δηλαδή, διαχρονικά οι εικόνες από τα πασίγνωστα, μοναδικά, ανεκτίμητα έργα των μουσείων, τα ορόσημα της παγκόσμιας κληρονομιάς, αλλοιώνονται και μεταφέρονται. Έτσι, η τριμερής ενότητα «Αφροδίτη» (2012- 2014) ανάγεται σε τρεις διαφορετικές πηγές. Η «Αφροδίτη III» αφορμάται από ένα επιζωγραφισμένο, μαζικό αντίγραφο σε γλυπτική μορφή της φιγούρας της αναδυόμενης Αφροδίτης, από τον γνωστό αναγεννησιακό πίνακα του Μποτιτσέλι, με τις αναφορές στην ελληνική μυθολογία. Ο μεταγενέστερος ανώνυμος κατασκευαστής του μαζικού αντικειμένου αυθαιρέτως όχι μόνον αντιγράφει, αλλά και αλλοιώνει την ταυτότητα του αυθεντικού, από ζωγραφικό σε γλυπτό. H δεύτερη «Αφροδίτη I» αφορμάται από το αντίγραφο της Αφροδίτης της Μήλου, από το οποίο ο Πανιάρας έχει «κόψει» το κεφάλι και ένα μέρος του σώματος. Τέλος, μια τρίτη «Αφροδίτη II» έχει αφετηρία την Αφροδίτη της Ρόδου, γλυπτό που είναι υστεροελληνιστική μετάπλαση της Οκλάζουσας Αφροδίτης, φημισμένο έργο του 3ου αιώνα π.Χ. Η παγκοσμίως γνωστή κεφαλή του Μεγάλου Αλεξάνδρου αναπαρίσταται ως έδεσμα, μέσα σε ένα βαθύ μπλε πιάτο -ένα κλασικό ελληνικό σύμβολο που έχει αλλοιωθεί, έχει τρωθεί, έχει «φαγωθεί» από τον χρόνο, την χρήση, την κατάχρηση.

Ο Κώστας Πανιάρας, ως διεθνής Έλληνας καλλιτέχνης, ψηλαφεί την ελληνική πολιτισμική κληρονομία στην παγκοσμιότητα του μηνύματός της. Αναζητεί, όμως, ένα νέο, ιδιωτικό ορισμό, μια ατομική προσέγγιση της ελληνικής ιστορικής πραγματικότητας. Η αναζήτηση αυτή είναι ορατή και αισθητή στα εκτιθέμενα έργα του Αρχαιολογικού Μουσείου.

Τατιάνα Σπινάρη – Πολλάλη
Δρ της Ιστορίας της Τέχνης – Διευθύντρια της Γκαλερί Citronne

Η περιοδική έκθεση του Κώστα Πανιάρα «Αμφιθυμία της Μνήμης» φιλοξενείται φέτος στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πόρου στο πλαίσιο των εκδηλώσεων του ΥΠΠΟΑ για τη Διεθνή Ημέρα Μουσείων. Στην έκθεση αυτή, η οποία διοργανώνεται σε συνεργασία με τη GalleryCitronne, παρουσιάζεται μία ομάδα έργων που έχουν ως αφετηρία κάποια από τα πιο γνωστά γλυπτά της αρχαιότητας. Η κεφαλή της Υγείας από την Τεγέα και η προτομή του Μ. Αλεξάνδρου, έργα των ύστερων κλασικών χρόνων, η Αφροδίτη της Μήλου και η απολουομένη Αφροδίτη της Ρόδου, γλυπτά της ύστερης ελληνιστικής περιόδου, αλλά και η Αφροδίτη του Μποτιτσέλι, βασισμένη στον ελληνιστικό αγαλματικό τύπο της αιδήμονος Αφροδίτης, αποτελούν έργα που δημιουργήθηκαν σε διαφορετικές χρονικές περιόδους και για διαφορετικούς λόγους. Μέσα όμως από την προσωπική εικαστική ματιά του καλλιτέχνη, τα έργα αυτά αντιμετωπίζονται στο σύνολό τους ως σύμβολα του αρχαίου ελληνικού κόσμου, που γίνεται αντιληπτός μέσα από μια αποσπασματική και συχνά επεμβατική συλλογική μνήμη. Τα γλυπτά της αρχαιότητας, έχοντας επιβιώσει, συνήθως κατακερματισμένα, βανδαλισμένα ή επαναχρησιμοποιημένα, έως τους σύγχρονους χρόνους, αποτελούν πλέον μέρος της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς και υπόκεινται σε πολλαπλές αναγνώσεις από το σημερινό κοινό.

Στα έργα του Πανιάρα εκφράζεται η αντιδιαστολή ανάμεσα στη διαχρονική και αψεγάδιαστη αξία, που παρουσιάζεται με τη μορφή των αρχαιοελληνικών γλυπτών, και στο φευγαλέο, στιγμιαίο γεγονός, που ενθυμίζουν οι ρέουσες σταγόνες του χρώματος. Δημιουργείται έτσι ένα παιχνίδι ανάμεσα στην κατοχυρωμένη και παγκοσμίως αναγνωρισμένη μορφή και στον υποκειμενισμό που η καλλιτεχνική αδεία επιτρέπει. Τα επιζωγραφισμένα με κόκκινο και μπλε χρώμα γλυπτά δημιουργούν την εντύπωση της κέρινης επιφάνειας, θυμίζοντας το υλικό από το οποίο κατασκευάζονται τα προπλάσματα των αγαλμάτων, σαν να προσπαθεί ο καλλιτέχνης να επαναφέρει τα αρχαία αυτά αγάλματα σε μια πρωταρχική μορφή.

Τα έργα του Πανιάρα βρίσκουν μια ιδιαίτερη θέση μέσα στη μόνιμη έκθεση του Αρχαιολογικού Μουσείου Πόρου, περιστοιχισμένα από τα γλυπτά των κλασικών, ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων. Τα ευρήματα από την περιοχή της Τροιζηνίας, στην οποία λατρευόταν, σύμφωνα με τις γραπτές μαρτυρίες, τόσο η Αφροδίτη, με τις επικλήσεις Κατασκοπία και Νυμφία, όσο και η Υγεία, στο πλαίσιο λειτουργίας του θεραπευτικού συγκροτήματος του Ασκληπιείου, αποτελούν ίσως τους ιδανικούς συνομιλητές για τη δημιουργία ενός γόνιμου διαλόγου μεταξύ της αρχαίας και σύγχρονης καλλιτεχνικής δημιουργίας. Οι έντονα επιχρωματισμένες επιφάνειες των σύγχρονων έργων ξεχωρίζουν ανάμεσα στη λευκότητα των μαρμάρινων, αποχρωματισμένων πλέον, γλυπτών της αρχαιότητας, που στέκονται ως θεατές μπροστά στον απόηχό τους.

Μαρία Γιαννοπούλου
Δρ Αρχαιολογίας Εφορεία Αρχαιοτήτων Πειραιώς και Νήσων